موسیقی در دوران ایران باستان

موسیقی از روش‌های اولیه ارتباط تلقی می‌شود و نشانه‌های آوایی حاصله از طبل‌های قبایل در دوران باستان تا وزن‌های موسیقایی که با کارهای مختلف انسان هماهنگی داشته است، تا حدی به طور طبیعی برای بیان احساس و برقراری ارتباط مورد استفاده قرار می‌گرفته.(1)

«آنجا که زبان از گفتن می‌ماند و قلم از نوشتن می‌ایستد،‌موسیقی آغاز می‌شود»
لودویک وان بتهون

اتنوموزیکولوژی چیست؟

اتنوموزیکولوژی (ethnomusicology) یا "موسیقی‌شناسی قومی" را می‌توان علم مطالعه موسیقی در بستر فرهنگ دانست. این علم را با نام‌های دیگری نیز می‌شناسند: comparative musicology یا موسیقی‌شناسی تطبیقی و نیز anthropology of music و musical anthropology یا انسان‌شناسی موسیقی و همچنین عناوینی چون موسیقی ملل، موسیقی فلکلور، موسیقی اقوام غیراروپایی و ... .

دو گرایش عمده در این علم وجود دارد. گرایش اول که به موسیقی‌شناسی متمایل است اتنوموزیکولوژی را زیر شاخه موسیقی‌شناسی می‌داند. در مقابل رویکرد دیگر به فرهنگ گرایش دارد و این علم را زیر شاخه آنتروپولوژی (انسان‌شناسی/مردم‌شناسی) می‌داند. در اتنوموزیکولوژی موضوعاتی چون موسیقی، رقص، سازها  به عنوان موضوعات کلاسیک در کنار بسیاری از مفاهیم جدیدتر چون کارکرد و جایگاه موسیقی، ژست‌ها و رفتار و غیره در بستر یک فرهنگ محلی یا جهانی بررسی می‌شود.

نگاهی به وضع موسیقی در دوران قاجار

 

امّا چون هنوز جامعه ایرانی دراین دوره ارج و اعتباری برای موسیقی نمی شناسد، کمتر کتاب و رساله ای در این زمینه نوشته می شود. تنها کتابی که از این دوره در باب موسیقی سراغ داریم، کتاب بحورالالحان1 (درعلم موسیقی و نسبت آن با عروض) نوشته فرصت الدوله شیرازی (1339-1271ه ق/-1842 1925م) است. در این کتاب، نویسنده چندان از وضع موسیقی و موسیقی دانانِ روزگار خود سخن نگفته است

بلکه با بهره جویی از کتاب های پیشینیان به شرح رابطه شعر و موسیقی از نظر وزن پرداخته و به طور خلاصه اسامی دستگاه ها و گوشه های آواز ایرانی را معرفی کرده است. سپس با گزینش اشعاری از حدود 40 شاعر از شاعرانِ گذشته به ویژه سعدی و حافظ و جامی و خیام گفته است که هرکدام را در چه دستگاه و با چه آوازی باید خواند.

 

موسیقیدانان دوره اسلامی

در دوره ی عباسیان و همزمان با اوج گیری نهضت ترجمه، کتابهای موسیقی ایران و هند و یونان نیز ترجمه شد و خلفای عباسی در ترویج و توسعه فن  و دانش آن کوشیدند؛ در اینجا شرحی از آثار و نوآوری های علمی دانشمندان موسیقی در دوره ی خلافت عباسیان را به اختصار می آوریم:
ابراهیم بن ماهان موصلی (125-188 ق): پدرش ماهان از دهقانان ارجان یا ارگان فارس بود و از فارس به کوفه مهاجرت کرد و در آنجا با خانواده ای اصیل و ایرانی وصلت کرد. ابراهیم با پیشرفتی شگفت آور موسیقی را نزد کسانی چون جوانویه ی ایرانی فراگرفت و

به سرعت شهرت او به خلیفه ی عباسی، مهدی، رسید. ابراهیم به دعوت مهدی خلیفه عباسی و پسر او هارون الرشید در دربار مقام و منزلتی خاص یافت. بیشتر خوانندگان و نوازندگان بغداد و دربار خلفا، بویژه بزرگان دانش موسیقی چون اسحاق موصلی، از شاگردان و و تربیت شدگان او بودند.

فرامرز پایور نابغه سنتور

مرگ حبیب سماعی (استاد بزرگ سنتور) در سال 1325، ضربه جبران ناپذیری بر پیکره موسیقی ایرانی و همینطور ساز سنتور وارد ساخت و از آن به بعد بود که دوران رکود این ساز آغاز شد. دیگر سنتورنواز چیره دستی وجود نداشت که بتواند راه وی را ادامه دهد زیرا همه آنها کم مایه و کم تجربه بودند. بله مرگ حبیب مصادف شد با مرگ سنتور! در این زمان استاد ابوالحسن صبا (که از شاگردان سماعی بود)، آینده این ساز و همینطور موسیقی ایرانی را در خطر دید و در این راه اقدام به پرورش چندین شاگرد نمود.

سال 1328 نوجوانی 17 ساله به قصد یادگیری سنتور به خانه استاد صبا می رود و استاد نیز به گرمی او را می پذیرد و این آغازگر سالها دوستی و همکاری بین آنها بود. چه کسی فکر می کرد که زمانی همین نوجوان جای حبیب سماعی را بگیرد و آینده موسیقی ایرانی را تغییر دهد.

فرامرز پایور در 21 بهمن ماه 1311 در تهران دیده به جهان گشود. پدرش استاد زبان فرانسه و نقاش بود و همچنین معرف وی به استاد صبا. پدربزرگش، مصورالدله نیز نقاش مخصوص دربار قاجار بود که آثارش را در کاخهای گلستان و صاحبقرانیه نگهداری می کنند. این دو، ویولن و سنتور را خوب می نواخنتد و با استادان زمان خود معاشرت داشتند. استاد پایور در چنین خانواده ای رشد و تکامل یافت. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در دبستان عسجدی و درالفنون تهران به پایان برد، در سال 1331 به خدمت نظام رفت و در سال 1332 به خدمت وزارت دارایی درآمد. در سال 1333، حسین دهلوی از وی دعوت کرد تا در قطعه «  دئو سنتور» (در سه گاه از ساخته های خود) در کنار داریوش صفوت به نوازندگی بپردازد. در سال 1334 وی قطعاتی از علینقی وزیری را در حضور خود او اجرا کرد و در همین دوران بود که وی اولین قطعه کامل خود را به عنوان «  ترانه » (در ماهور) ساخت و یک سال بعد از آن نیز برای مسابقه سنتور از طرف جامعه لیسانسیه های دانشسرای عالی، انتخاب شد. وی در مدت 6 سال، تمام ردیف موسیقی ایرانی را فراگرفت و پیشرفت و استعدادش در کار چنان زیاد بود که بارها توانست در کنار استاد خویش به ضبط در رادیو و اجرای کنسرتهای متعدد بپردازد.

زیلوفون یا سنتور چوبی (قدیمی ترین ساز مشابه سنتور)

زیلوفون سازیست که بسیار مشابه سنتور بوده و از خواص مشترکی با سنتور استفاده میکند. امروزه نیز زیلوفون جدا از سنتور استفاده میشود و به نام انگلیسی xylophone شناخته میشود.

آموزش سنتور

آموزش مقدماتی سنتور

• 1- برای نوشتن اصوات موسیقی احتیاج به علاماتی داریم که به وسیله‌ی آنها اصوات را ثبت نماییم. این علامات به این شکل یا هستند و به نام نت (note) خوانده می شوند
• 2- نت‌های گفته شده در فوق را روی 5 خط موازی و مساوی می‌نویسند و به این 5 خط حامل می‌گویند. خطوط حامل از پایین به بالا شمرده شده و نت‌های موسیقی از چپ به راست بر روی و بین خطوط حامل نوشته می‌شوند.

• 3- تعداد نت‌های موسیقی هفت است که اسامی آنها به ترتیب عبارتند از: «دو»، «رِ»، «می»، «فا»، «سُل»، «لا» و «سی». این هفت نت سه بار تکرار می‌شوند که مجموعاً بیست و یک صدا در سنتور ایجاد می‌کنند(به استثنای نت‌های «می» و «فا» که چهار بار تکرار می‌شوند).
• 4- برای شناختن نت‌های موسیقی روی حامل علامتی به نام کلید سُل ابداع شده که چنانچه در اول حامل قرار گیرد، نتی که روی خط دوم نوشته شده به نام نت سُل خوانده می‌شود. همانطوری که در بالا گفته شد، چون نت‌های موسیقی ترتیب معینی دارند و به طور منظم دنبال هم نامیده می‌شوند. با معلوم شدن محل نت سُل روی حامل محل بقیه‌ی نت‌ها نیز به سهولت معلوم می‌گردد.

* نکته: «برای فرا گرفتن نت‌های روی حامل باید آنها را چندین بار رونویسی کرد و در ضمن نوشتن با صدای بلند نام آنها را تلفظ نمود تا خوب به خاطر سپرده شوند.»

ویژگی های یک سنتور خوب

بیشتر علاقه مندان به ساز سنتور که امیدوارانه تلاش خود را در راستای پیشرفت همه جانبه چه در زمینه ی نوازندگی و چه در کامل کردن معلومات موسیقی خود انجام می دهند، معمولا بعد از گذشت حدود دو، سه یا چهار سال احساس نیاز به یک ساز بهتر، باعث ترغیب آنها برای تهیه ی یک ساز خوب می شود. این عنوان مقاله را با این هدف شروع به نوشتن کردم که راهنمایی باشد برای آنها، جهت شناختن ویژگیهای یک ساز خوب و سعی کردم تا حدی به مسائل حاشیه ای این موضوع نیز بپردازم تا برخی از سوالات بی شماری که هنرجویان سنتور دارند پاسخ داده شود تا بلکه کمی از سردرگمی نجات یابند و البته روشن است بررسیهای ذیل از دیدگاه یک نوازنده می باشد که ممکن است با دید یک سازنده اندکی متفاوت باشد (چرا که اکثر سازندگان بیشتر سازهای خود را در نوع خود خوب می دانند!)

راهنمای کوک دستگاه های مختلف برای سنتور و دانلود چند نرم افزار موسیقی

به نام خالق موسیقی

فکر میکنم لازم باشه در جهت کامل کردن اطلاعات بخش سنتور یکی از آموزش های مهمی رو که هر نوازنده ای باید بلد باشه یعنی کوک کردن رو براتون قرار بدم، همونطور که میدونید ساز سنتور از جهت کوک کردن یکی از مشکلترین ساز های موجود در بین تمامی ساز ها هست، بر خلاف ساز هایی مانند تار و سه تار و گیتار و .. که تعداد معدودی سیم دارند یک سنتور طبیعی و 9 خرکه دارای 72 سیم هست که هر 4 سیم باید دارای یک صدای واحد بدون کوچکترین اختلافی باشند، پس همونطور که میبینید راه طاقت فرسایی در وهله اول اما آسانی رو در دفعات بعدی دارید. قابل ذکر هست که این آموزش راه اصولی و ساده ای رو در پیش میگیره، یعنی به روش های خاص مثل گوشی و ... اتکا نداره اگرچه در ادامه شما رو به کوک کردن با گوش هم سوق خواهد داد...،این آموزش برای افرادی نوشته شده که هنوز کوک رو به طور کامل بلد نیستند و در حال آموزش هستند.
----------------------------------------------------
در مرحله اول ما به یکسری ابزار نیازمند هستیم که به شرح زیر توضیح دادم:


1) کلید یا آچار کوک: وسیله ای به شکل زیر هست که با استفاده از اون گوشی های سنتور یا همون پیچ های که در انتهای سیم ها هست رو تنظیم میکنیم، قطعا در زمان خرید سنتور باید یک کلید کوک همراهش باشه.


2)تیونر: تیونر که این روز ها به وفور می تونید توی بازار پیدا کنید وسیله ای الکترونیکی و قابل حمل هست که به کمک اون آلات موسیقی رو کوک می کنند، طرز کار این وسیله به این شکل هست که با به ارتعاش در اومدن سیم ها این دستگاه نت اون سیم رو نشون میده در صورت دقیق بودن نت یعنی کوک بودن اون سیم چراغ سبز روشن در صورت دقیق نبودن و ناکوک بودن سیم مشخص میکنه که چقدر تا صدای نت اصلی فاصله داریم که مبنای شل یا سفت کردن سیم برای ما هست. قیمت این دستکاه خیلی بالا نیست و معمولا همه شما باید خریداریش بکنید، قیمت متوسط این دستگاه بین 8 تا 20 هزار تومان هست که بهمراه دستگاه مترونوم و دیاپازون هم در همون دستگاه تعبیه شده.

تاریخچه سنتور

سنتور یا سنطور یکی از سازهای موسیقی ایرانی است که ساخت آن را به فیلسوف عالیقدر  و موسیقیدان بزرگ قرن چهارم، ابونصر فارابی نسبت داده اند. شواهد و علائم بجای مانده از نقاشی ها و حکاکی های  موجود از دوره های آشوری و  بابلی (669 قبل از میلاد)، تصویرهایی را نشان می دهد که در آن افراد، آلاتی  ذوذنقه  شکل  شبیه سنتور را که به وسیله طناب یا نخی که بدان متصل بود از  گردن آویخته و با آن می نواختند.

	The archetype of the instrument carried horizontally and struck with two sticks, found in iconographical documents in ancient Babylon (1600-911 BCE) and neo-Assyria (911-612 BCE).