کوه قاف

پژوهشگران نام و جایگاه کوه‌های قفقاز را الهام‌بخش پدید آمدن این افسانه دانسته‌اند(نام قفقاز در پهلوی "kapkuh"آمده و می‌تواند با "قاف"نیز ارتباط داشته باشد.). در کتاب‌های جغرافیای اسلامی، کوه قــاف را همان کوه البرز می‌دانند. البرز کوه در آثار رزتشتی در حقیقت، کوهی است مذهبی و معنوی: ایزد مینوی مهر، پیش از طلوع خورشیدِ جاویدان، از بالای این کوه برآید و سراسر سرزمین آریاییان را روشن نماید و کوهی است بس بلند و درخشان که بر فراز آن نه شب است و نه تاریکی، نه باد سردِ زننده و نه بادِ گرم مهلک و نه بیماری و آلودگی و منزلگاه ایـــزد مهر است.

صوفیان قاف را سرزمین دل و سرمنزل سیمرغ جان و حق دانسته‌اند.

• کوهی است که هوشنگ پیشدادی بر فراز آن صدهزار اسب و ده هزار گوسفند برای ایزد آبان قربانی کرد. و کوهی است که گرداگرد قلهٔ آن، ماه و خورشید و ستارگان دور می‌زنند. در آثار مذهبی نیز، کوهی است مذهبی و موضوع اساطیر کهن و گوناگون.
• بنابر «بند هشن» روییدن آن هشتصد سال طول کشید و کوه‌های دیگر جهان، همه در مدت ۱۸ سال از این کوه روییدند.
• در فرهنگ‌ها آمده‌است: «قاف» نام کوهی است که گرداگرد عالم است و گفته‌اند که از زمرد است و پانصد فرسنگ بالا دارد و بیشتر آن در میان آب است و هر صباح چون آفتاب بر آن افتد، شعاع آن سبز نماید و چون منعکس گردد، کبود شود. (آنندراج)
• کوهی است از زبرجد که بر گرد زمین است و پانصد فرسنگ بالای اوست. گرد بر گرد آب دارد و چون آفتاب بر تابد، شعاع سبز آن بر آب آید و منعکس شود و آسمان از آن لاجوردی نماید و اگر نه آسمان به غایت سپید است. (کشف)
• در کتب جغرافیای قدیم آمده‌است: کوه قاف، گرداگرد زمین کشیده شده‌است و مفسرین آن را کوهی می‌دانند محیط بر زمین و گویند از زبرجد سبز است و سبزی آسمان از رنگ اوست و اصل و اساس همهٔ کوه‌های زمین است و بعضی گفته‌اند فاصلهٔ این کوه تا آسمان به مقدار قامت آدمی است و…
• «قــــاف» در اساطیر به الـــبرز اشاره دارد.

کوه قاف در ادبیات

در ادبیات فارسی قاف را نشیمن سیمرغ و عنقا ذکر کرده‌اند و بسیاری از شعرای بزرگ ایرانی در اشعار خود از آن استفاده کرده‌اند. در منطق‌الطیر عطار آمده است:

هست ما را پادشاهی بی­­خلاف		در پس کوهی که هست آن کوه قاف
تا بُوَد کاری از این میدان لاف		گوی ما افتد مگر تا کوه قاف
گفت نتوان شد به دعوی و به لاف		هم­نشین سیمرغ را بر دریا قاف

منابع

• لغت‌نامه دهخدا: عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات
• القزوینی، زکریا، محمد، . حاشیه کتاب:(عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات) منشورات دار آفاق الجدیدة: بیرت، لبنان، چاب ششم، انتشار سال ۱۹۸۱ میلادی. (به عربی).