کاروانسراها و قلعه های استان خوزستان

کاروانسراها وقلعه ها یاستان خوزستان

کاروانسرا ها

کاروانسراها و قلعه های استان خوزستان سسیم بند(طاقا) قلعه آکروپل(شوش) قلعه ارجان قلعه اَرک یا اََرخ قلعه باستاین باسیف قلعه بَردی قلعه تُرک دِز قلعه تُل قلعه خواجه قلعه دختر قلعه دیزه وراز قلعه رستم گتوند قلعه رستم عقیلی قلعه سلاسل قلعه لیت(ریت) قلعه های گلاب، گل و ده مرد قلعه یزدگرد یا تاشاری کاروانسرای افضل : کاروانسرای افضل در ضلع غربی خیابان طالقانی که در دوره قاجاریه ساخته شده در گذشته مرکز توزیع غله بوده است . این کاروانسرا به سبک معماری سنتی بصورت دوره ساز بنا شده و شامل یک طبقه یا شبستان (زیر زمین) می باشد . مساحت کل بنا 1000 متر مربع و بخش آجری نوساز در ضلع جنوبی 350 متر است . کاروانسرای افضل یکی از سالم ترین کاروانسراهای شوشتر بوده و تا حد زیادی از دخل و تصرفات مصون مانده است . سرای افضل ، متعلق به خاندان افضل بوده است . کاروانسرا تا دوره پهلوی دوم به کار خود ادامه می داد اما به مرور زمان نقش تجاری خود را با توسعه راهها ، گسترش و پیشرفت حمل و نقل و رونق اهواز به عنوان مرکز استان از دست داد . این مکان بعدها به عنوان انبار استفاده شد و در سالهای اخیر متروک مانده است . این مکان از جهت امکانات فضایی و موقعیت مکانی آن در بافت و نزدیکی آن به بازار شهر در شرایط مطلوبی بسر می برد . پلان معماری داخل کاروانسرا نیز شامل زیرزمین ، همکف و نیم طبقه است . اتاق های همکف بر روی سکویی به ارتفاع 50 تا 70 سانتیمتر قرار دارند . بر بالای پنجره های زیر زمین از سنگ یک تکه تزئین شده استفاده می شود . استفاده ایوان و تارمه در این بنا بسیار معمول می باشد و در معماری تمام کاوانسرا ها از این ستون استفاده شده است . کاروانسرای افضل به شماره 7940 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است . کاروانسرای دهدز : کاروانسرای دهدز در شهر دهدز از توابع شهرستان ایذه در استان خوزستان ، واقع شده و دارای نما و معماری بسیار زیبا و متعلق به دوره ایلخانی است .   کاروانسرا و ساباط المعین التجار اهواز : این کاروانسرا کنارپل سفید و در بافت قدیمی اهواز قرار گرفته است و در زمانی که کار کشتیرانی تجاری در رود کارون از خرمشهر به اهواز و بالعکس رونق یافته ، شخصی به نام معین التجار این کاروانسرا و ساباط را بنا نمود . ناصرالدین شاه قاجار در سال 1306 هجری قمری به منظور پیشرفت کار بازرگانی ، کارون جنوبی را که از اهواز تا به دریا راه داشت برای کشتی رانی بیگانگان آزاد ساخت . برادران لینچ که بازرگانانی انگلیسی بودند جزو نخستین کسانی هستند که کشتی های تجاری خویش را در قسمت جنوبی کارون به کارون به کار انداختند و در این منطقه که دهکده ای بیش نبود و قومی از اعراب به نام کعبیان در آن می زیستند ، مکان هایی برای اسکان کارکنان و غلامان خود ساختند . غلامان هندی با دستارهایی بر سر و لکاته هایی پیچیده به دور کمر ، با جثه ای نحیف و پاهای برهنه ، صندوق ها و بسته های کشتی اربابان خود را بر کمرگاه سنگی ساحل بندر ناصری می نشاندند تا بازرگانان شوشتری ، دزفولی ، اصفهانی و تجار دیگر شهرها که هر کدام خانه یا کوشکی در آن منطقه پر رونق تجاری برای خود فراهم کرده بودند ، آن کالا را بخرند و متاع خود را اگر انگلیسی ها خریدار باشند ، بفروش برسانند . با ورود کشتی ها برادران لینچ به کارون ، بازار تجارت و داد و ستد خارجی آنقدر رونق گرفت که شخصی به نام حاج معین التجار بازار و کاروانسرا در این منطقه بنا ساخت و برای حمل کالای کشتی در سوی کمره سنگی بندر ناصری خط آهن نصب کرد و یک واگن بر روی آن به راه انداخت . کاروانسراهای دزفول : آثار ویرانه چند کاروانسرا در شهر دزفول وجود دارند که متعلق به دوره صفویه اند . کاروانسراهای افضل و قندی از جمله کاروانسراهایشهر دزفول هستند که مورد استفاده پیشه وران ، انبارداران و بازرگانان دزفول اند .   تاریخچه: سرای معین التجار یکی از بناهای دوره قاجار می باشدکه توسط حاج محمد تقی معین التجار بوشهری و با همکاری  محمد حسن خان سعد الدوله ساخته شده است و به شماره ثبت 2158 مورخ 20/8/77 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است . سرای معین التجار دارای یک راسته بازار بوده است که این مجموعه در قدیم تا پشت بیمارستان جندی شاپور وسعت داشته و یک مکان تجاری به حساب می آمده تا اینکه در سال 1313 با ساختن پل، بازارنصف شد و رونق اصلی بازار و داد و ستد نیز در قسمت سرا همچنان ادامه داشته است. به گفته یکی از کارکنان قدیمی بانک ملی اهواز اولین بانک ملی در خوزستان در سال 1307 در سرای معین التجار تاسیس شد و تا سال 1332 در این مکان فعالیت داشته است . با تخلیه این محل جنبه اداری از اینجا برچیده شد . بعد ازبانک این مکان تبدیل به گمرک می شود. در سال 1332 کشتی های تجاری به اینجا می آمدند و بارهای خود را در سرای معین التجار تخلیه می کردند.در این اواخر از سرای معین التجار به صورت غرفه ، غرفه و یا به عنوان انبار از آن استفاده می کردند. در سال 74 به علت آتش سوزی قسمت اعظم آن از بین رفت و بیشتر ستونهای آن و سقف متوجه آسیب قرار گرفت. آنچه مسلم است اینکه سرای معین التجار واقع در پشت راسته بازار و کنار رود کارون یکی از بناهای دوره قاجار بوده که بیشتر جنبه اقتصادی داشته است و رونق خاصی به بازار می داده است . عمده مصالح به کار رفته در این بنا آجر، تیر چوب جهت اجرای سقفها و ستونهای آجری ، وشفته آهک جهت اجرای پی ها و گچ و خاک جهت گیرایی می باشد . در حال حاضر مراحل انتهایی مرمت آن در دست اقدام می باشد

پل ها

در ایران و بالاخص استان خوزستان ، پل بندها (شادروان) نیز همچون پل نقش حیاتی ایفا کرده‌اند . پل‌بندهایی که هخامنشیان بر تنگه‌ها و رودها بستند مانند بند سیوند که گمان می‌رود از دوران کوروش بزرگ باشد ، به همان اندازه نقش پل را ایفا کرده‌اند . مهم‌ترین نمونه‌های این پل بند ، "شادروان" در شوشتر واقع است . پل شادوران در شوشتر مهم‌ترین نمونه و پل‌های خواجه و "الله‌وردی خان" نیز زیباترین نوع از این پل‌ها محسوب می‌شوند. اگرچه اثری از ساختمان‌ سالم پلی مربوط به دوران پیش از هخامنشیان پیدا نشده اما از پژوهش‌های باستان‌شناسان بر می‌آید که در دو منطقه پل‌هایی پیش از این دوره پل وجود داشته است . الواح به دست آمده از شوش مربوط به تمدن ایلام الواح بابل مربوط به تمدن‌های بین‌النهرین و نشانه‌هایی از دوره مادها گواه از آن دارد که بر رودخانه کرخه و رودخانه‌هایی دیگر بنا شده است . برای ساخت پل روش‌های مختلفی در دوران باستان وجود داشته که مطالعات درباره آن بسیار جالب است اما در زمین‌های سست پل‌هایی که از زمان‌های پیش به جا مانده و بیشتر آنهایی هستند که روی بستر سنگی رودخانه‌ها بنا شده‌اند که پل ساسانی دزفول که روی مرج(زمینی با کناره‌های سخت بلند) و شادروان شوشتر که روی ماسه سنگ ساخته شده از آن جمله مسحوب می‌شوند . اما پراکندگی پل‌های زمان ساسانیان به ویژه در غرب و جنوب‌غربی ایران قابل توجه است . بدون تردید پل بند شادورن شوشتر از نمونه‌های بارز معماری پل‌سازی در این دوران محسوب می‌شود . از دیگر پل‌های دوره ساسانی موجود در خوزستان می‌توان به پل‌ بندهای "میزان" ، "گرگر" ، "نفس‌کش" و "شادروان" در شوشتر ، "پل‌بندهای "بالارود" ، "اسیوکله" و پل‌های کرخه ، "اوسور" و "دزفول" پل بند "حمیدیه" در اهواز ، پل بند "ایذج" و پل‌های "سوسن"، "جوی‌بیاره"، "منجنیق" و "شالو" ، "نزدیک" ایذه ، پل "سفلی" خیرآبد در غرب روستای علی چنگوئی و پل علیای خیرآباد در روستایی به همین نام در بهبهان اشاره کرد .

قلعه ها

قلعه شوش : در سال 1897 میلادی "ژان ماری ژاک دومورگان" برای تحقیق و اکتشاف به شوش آمد و دولت فرانسه را متقاعد کرد محلی امن و مناسب برای هیات باستان شناسی فرانسه در شوش ایجاد کند . به همین منظور بلندترین نقطه تپه های شوش یعنی اکروپل برای این منظور انتخاب و قلعه ای با یک طرح قرون وسطایی اروپا بر فراز آن ساخته شد . ساختمان این قلعه که با نظارت حاج مصطفی دزفولی وبا مصالح محلی از جمله خشت بنا شد ، تا سال 1912 میلادی به انجام رسید .قلعه باستانی شوش از مصالح تپه باستانی شوش توسط باستان‌شناسان فرانسوی ساخته شده در ساختار این بنا ، آجر کتیبه‌هایی از کلیه آثار باستانی در شهر شوش از جمله چغازنبیل دیده می‌شود . این قلعه بسیار زیبا یکی از منحصر به فردترین آثار تاریخی در ایران است که با هنر‌مندی تمام روی تپه باستانی شوش و در کنار کاخ آکروپل ساخته شده است . پلان قلعه ذوزنقه شکل است که قاعده کوچک آن در سمت شمال واقع شده است . دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده وردیف اتاقهایی به سمت حیاط ، برگرد آن قرار گرفته اند . بنا بر این گزارش ، قلعه آکروپل یا شوش روى بلندترین نقطه شهر شوش بنا شده و شباهت بسیار زیادى به زندان باستیل فرانسه دارد . این قلعه با استفاده از آجرهاى به دست آمده از کاخ داریوش و تعدادى از آجرهاى منقوش به خط میخى چغازنبیل ، به دست استادان دزفولى بنا شده است . تقسیم بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضاهای پیرامون این حیاط شکل می¬گیرد . قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آنها در حال حاضر مسدود می¬باشد .   قلعه سلاسل شوشتر : قلعه سلاسل که در اثر جنگهای متمادی و حوادثی چون سیل و زلزله بکلی ویران شده است در خیابان شریعتی دربخش غربی شهر روی یک بلندی مشرف بر رودخانه شطیط در مرکز تقسیم آب مجموعه آبشارهای شوشتر قرار دارد . قلعه سلاسل دژی است بسیار بزرگ دارای حیاط ها ، سربازخانه ها، طویله ها ، حمام ها ، شبستان ها ، برج ها ، باغچه ها ، قورخانه ، نقاره خانه ، آشپزخانه ، قاپی های متعدد و حوض های بزرگ ، حصار و خندق که اکنون بیشتر آن ویران و ساختمانها بر هم ریخته شده است . شکل قلعه بیضی غیر منظم و جایش بسیار با صفا روی قطعه سنگی مشرف بر رود کارون واقع شده است . در درون قلعه فضاهای مختلفی قرار داشته و اکنون شواهدی از این گونه فضاها از جمله دروازه¬ها ، شوادون¬ها ، بقایایی از ساختمان¬ها و حوضچه¬ها و تنبوشه¬های سفالی انتقال آب و باغچه¬ها و ... موجود است . قلعه دارای استحکامات عالی و چندین طبقه بوده که دارای ابعاد گوناگون بوده و در ساخت آنها از ماسه سنگ ، آجر و ساروج و خشت استفاده شده و حیاطهای متعدد قلعه بوسیله قلوه سنگ فرش شده بود که اکنون بقایای از آنها نیز موجود است . شواهد نشان می‌دهد که زندگی بطور مداوم از دوران ساسانی تا دوران معاصر در این قلعه جریان داشته‌است اما متون تاریخی آن را به دوران هخامنشی نسبت می‌دهند . طبق اسناد تاریخی قلعه سلاسل دولت نشین بوده که بصورت محصور در دل خود فضاهای مختلفی را جای داده است . با توجه به موقعیت قرارگیری و وجود منابع آبی در آن ، محلی مناسب برای مقاومت در برابر هجوم دشمنان بوده است . برخی می¬گویند در قرن چهارم هجری شخصی بنام سلاسل اقدام به مرمت این کهندژ نموده است و نام او بر قلعه ماندگار شده است. این بنای تاریخی که به شماره 1117 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.   قلعه شاداب   قلعه شاداب در 40 کیلومتری شمال شهرستان دزفول در دهستان شهیون با ارتفاع 700 الی 800 متر از سطح دریاواقع گردیده است. از ضلغ غربی مشرف به دریاچه سد دز و از شمال به روستاهای اسلام آباد، پامنار و از جنوب به رودخانه دز و از شرق به روستاهای بیشه بزان منتهی می گردد. این قلعه با دارا بودن حدود 10 کیلومتر طول و 4 کیلومتر عرض یکی از بزرگترین قلعه های طبیعی ایران میباشد.  دیواره های آن در دوره چهارم زمین شناسی و به سبب ریزش یکپارچه و عمودی دیواره های بنا و همچنین فرسایش ناشی از طغیان رودخانه به وجود آمده است. در دوره ساسانیان و قبل از آن به نامهای "دژ انوشبرد" یا "گیلی گردا " و یا " دژ فراموشی " معروف بوده و در آن آثاری شامل آسیاب بادی ، حوض آب انبار  و غارهایی که جهت زندگی و یا انبار غلات و مواد غذایی منطقه بوده وجود داشته است .این قلعه دارای جاذبه های متنوع تاریخی ،طبیعی ،ورزشی و ...  میباشد .   قلعه سروستان   قلعه سروستان در شهرستان  باغملک و در بخش مرکزی بین کوههای " منگشت" و در نزدیکی "دره زیکی" و "زرگه" قرار دارد. آثار باقیمانده از قلعه که افراد محلی آن را مربوط به دوره اسماعیلیان می دانند چندان چشمگیر نیست ولی آنجه این منطقه را علاوه بر چشم اندازهای طبیعی (باغات فراوان، کوه و...) و فرهنگی (عشایر، آداب و رسوم و...) خاص نموده است وجود سروهای هزاران ساله است  که شکوهی خاص به منطقه بخشیده است. این منطقه خصوصاً با بهره برداری از جاده جدید باغملک به امامزاده عبداله از مناطق بسیار مستعد در امر گردشگری محسوب می گردد.