جشن نیلوفر (جشن های تیرماه)

خردادروز تیر: جشن نیلوفر

اگر با فلسفه‌ی جشن‌های ایران باستان و گاهشماری گاهنباری آشنا باشید، می‌دانید که هر روز از سال در دوره ایران باستان به اسمی نام‌گذاری می‌شد، یعنی هر روز اسم مخصوص خودش را داشت. جشن نیلوفر هم گویا یکی از همین جشن‌ها بوده که در خردادروز ماه تیر (روز 6 تیر) برگزار می‌شد که به احتمال زیاد مقدمه و پیش جشنی برای جشن تیرگان بود.

“خلاف تقویم امروزی که هر سال براساس 12 ماه خورشیدی 30 و 31 روزه تعریف می‌شود، در تقویم ایران باستان، هر سال شامل چهار فصل و نیم فصل بود که هر کدام بازه زمانی و مهم‌تر از آن جشن مخصوص خودشان را داشتند: جشن میانه تابستان، میانه پاییز، میانه بهار یا پایان پاییز.”

باید به نکته‌ی مهمی در این زمینه اشاره کنیم و آن هم این که متاسفانه به جشن نیلوفر فقط در یک اثر مکتوب اشاره شده: کتاب آثار الباقیه از ابوریحان بیرونی.

از نقش‌های پرتکرار تخت جمشید، نقش گل نیلوفر آبی یا لوتوس است که در دست سربازان و هدیه آورندگان می‌بینید.

ابوریحان بیرونی وقتی 20 سالش بود (سال 390 و 391ه.ق) در دربار سلطان قابوس گرگان اقدام به مطالعه و جمع‌آوری اطلاعات و تقویم فرهنگ‌های مختلف کرد و نتیجه مطالعاتش را در کتابی به اسم آثار الباقیه عن القرون الخالیه ثبت کرد؛ یعنی کتاب «اثرهای مانده از سده‌های گذشته». در این کتاب او راجع به جشنی صحبت کرد به اسم جشن نیلوفر. با این حال اطلاعات کاملی از چگونگی انجام جشن و جزئیات بیشترش ننوشت. فقط به این موضوع اشاره کرد که جشن نیلوفر در خردادروز تیرماه در ایران باستان برگزار می‌شود. بعد از کتاب ابوریحان، دیگر اثری از اسم جشن نیلوفر در کتاب‌های تاریخی پیدا نمی‌شود. به خاطر همین است که بعضی از محققان می‌گویند ممکن است جشن نیلوفر تا قرن 4 ه.ق یعنی زمانی که ابوریحان زندگی می‌کرده، نام و یادش زنده بوده یا شاید هم برگزار می‌شده.

چرا نیلوفر؟

گل نیلوفر (نیلوفر آبی، لوتوس، سوسن شرقی) از مهم‌ترین گیاهانی است که در ایران باستان ارج و قرب زیادی داشت. تا جایی که نقش آن را روی نقش برجسته‌های تخت جمشید و حتی روی سکه‌ها هم می‌بینیم. براساس چیزی که در کتاب مهم و معروف بُندَهش آمده، گل نیلوفر متعلق به ایزدبانوی آناهیتا است و از طرف دیگر نماد پاکی و نیالودگی هم هست.

نیلوفر همیشه لابلای آب مرداب و گل و لای رشد می‌کند اما همیشه تمیز و پاک است و هیچ آلودگی روی گل و برگ‌هایش نمی‌بینید. از طرف دیگر، آناهیتا چون ایزدبانوی آب‌هاست با گل نیلوفری که دائما در آب است، ارتباط تنگاتنگی دارد. بنابراین شاید جشنی که ابوریحان بیرونی از آن صحبت می‌کند، با توجه به ارتباط نیلوفر و آناهیتا کنار آب برگزار می‌شده.

کرمانشاهی های عزیز

گل نیلوفر نماد شهر کرمانشاه و رنگ این گل نیز رنگ نمادین شهر کرمانشاه است. این گل در سرآب نیلوفر در نزدیکی شهر کرمانشاه می‌روید و به عنوان نمادی از آیین مهر در نقوش طاق بستان نیز مورد استفاده قرار گرفته‌است. به همین دلیل بنا بر مصوبۀ کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر کرمانشاه، روز ۶ تیر هرسال به نام «روز فرهنگ کرمانشاه» و «جشن نیلوفر» نام‌گذاری شده‌است.برگزاری جشن نیلوفر در کرمانشاه در مرداد ۱۳۹۸ با واکنش منفی نیروهای منسوب به جناح اصولگرا مواجه شد.